||om tat sat||

॥ओम् तत् सत्॥
सुंदरकांड.
अथ पंचम स्सर्गः

स॥ ततः सीतान्वेषणपरः सः धीमान् मध्यं गतं अंशुमंतं उद्यमंतं महत् ज्योत्स्नावितानम् दिवि भानुमंतं गोष्ठे भ्रमंतं वृषमिव ददर्श॥ अथ लोकस्य पापानि विनाशयन्तं महोदद्धिं समेघयंतं च सर्वाणि भूतानि विराजयन्तं तं अभियान्तं शीतांशुं ददर्श॥

यथा भुवि पृथिव्यां मध्ये मंदरस्था लक्ष्मीः भाति यथा प्रदोषेषु सागरस्था तोयः भाति , यथा पुष्करस्था तोयेषु प्रकाशयते तथैव सा चारुनिशाकतस्था शीतांशुं ददर्श॥ यथा राजतपंजरस्थाः हंसः यथा मंदरकन्दरस्थः सिंहः यथा गर्वित कुंजरस्थः वीरः तथा अंबरस्थः भगवान् चंद्रः अपि भभ्राज ॥ परिपूर्ण शृंगः चंद्रः तीक्ष्णशृंगः स्थितः ककुद्मानिव, श्वेतः उच्चशृंगः महाचलः इव जाम्बूनद बद्धशृंगः हस्ति इवभगवान् चन्द्रः रराज॥

तथैव विनष्ट शीतांबु तुषारपंकः इव महाग्रहाग्राह विनष्ट पंकः इव प्रकाश लक्ष्म्याश्रय निर्मलांकः शशांकः भगवान् चंद्रः रराज॥ शिलातलं प्राप्य यथा मृगेन्द्रः महारणं प्राप्य यथा गजेन्द्रः राज्यं समासाद्य यथा नरेण्द्रः तथा प्रकाशः चंद्रः रराज॥ यदा भगवान् प्रदोषः स्वर्गप्रकाशः तदा चंद्रोदय प्रकाशात् (तिमिर) दोषः नष्टः प्रवृत्त रक्षः पिशिताशदोषः रामाभिरामेरिति चित्त दोषः (भवति)॥

तंत्री स्वनाः कर्णसुखाः प्रवृत्ताः । सुवृताः नार्यः पतिभिः स्वपन्ति। नक्तं चराः अत्यत्भुत रौद्रवृत्ताः अपि विहर्तुं प्रवृत्ताः॥ धीमान् वीरः हनुमान् सः श्रिया समाकुलानि कुलानि मत्तप्रमत्तानि च रथाश्वभद्रासन संकुलानि अपि ददर्श॥ ते राक्षसाः परस्परं अधिकं अक्षिपन्ति । पीनान् भुजान् च अधिकं क्षिपन्ति । मत्तप्रलापान् अधि विक्षिपन्ति । मत्तानि अन्योन्यं अधिक्षिपन्ति च॥ ते राक्षसाः वक्षांसि विक्षिपन्ति कान्तासु गात्राणि विक्षिपन्ति च । रक्षांसि दृढानि चापानि विक्षिपन्ति । चित्राणि रूपाणि विक्षिपन्ति च॥

समालभंत्यः कान्ताः च तत्र अपराः पुनः स्वपन्त्यः। ते सुरूप वक्त्राः च। तथा हसंत्यः क्रुद्धाः च॥ अपराः विनिःश्वसंत्यः॥ तथा नदद्भिः सुपूजितैः महगजैः च , ह्रदो निःश्व्रसद्भिः भुजंगैरिव विनिःश्र्वसद्भिः वीरैः च रराज॥

तस्याम् पुरीम् जगतः प्रधानान् बुद्धिप्रधानान् रुचिराभिदानान् संश्रद्धधानान् नाना विधानान् रुचिराभिधानान् यातुधानान् ददर्श॥ सः सुरूपान् नानागुणान् आत्मगुणानुरूपां विद्योतमानान् तान् दृष्ट्वा सः ननंद । तदा कश्चित् विरूपान् अनुरूपान् च ददर्श ॥ ततः तत्र वरार्हाः विशुद्धभावाः महानुभावाः प्रियेषु पानेषु च ददर्श। तेषां तारा इव सक्तभावाः सुप्रभावाः स्त्रियः ददर्श॥ उपगूढाः श्रिया ज्वलंतीः त्रपया , तथैव निशीथकाले रमणोपगूढाः काश्चित् कुसुमोपगूढाः प्रमदोपगूढः विहंगाः यथा स्त्रियः ददर्श॥ धीमान् हनुमान् हर्म्यतलोपविष्टाः प्रियांगेषु सुखोपविष्टाः प्रियाः मदनाभिविष्टाः अन्याः भर्तुः धर्मपराः निविष्टाः ददर्श॥ अपावृताः कांचनराजिवर्णाः परार्थ्याः तपनीयवर्णाः पुनश्च काश्चित् कान्तप्रहीणाः शशलक्ष्मवर्णाः काश्चित् रुचिरांग वर्णाः (ददर्श)॥ हरिप्रवीरः ततः गृहेषु प्रियान् प्राप्य मनोभिरामाः सुप्रीतियुक्ताः प्रसमीक्ष्यरामाः परमाभिरामाः हृष्टाः सः ददर्श ॥चंद्रप्रकाशाः वक्त्रमालाश्छ वक्राक्षिपक्ष्माश्चसुनेत्रमालाः शतह्रदानाम् चारुमालाः विभूषणानाम् मालाः च ॥

परंतु राजकुले प्रजाताम् परमाभिजाताम् साधु जातां प्रफुल्लां लतां इव तन्वीं पथि स्थिते सीतां न ददर्श॥ सनातने वर्त्मनि सन्निविष्टां रामेक्षणां श्रीमत् भर्तुः मनः मदनाभिविष्टां वराभ्यः स्त्रीभ्यश्च अनुप्रविष्टां विशिष्टां तां न ददर्श॥ उष्णार्दितां सानुसृतास्रकंठीं पुरा वरार्होत्तम निष्ककंठीं सुजात पक्ष्मां अभिरक्त कंठीं वने अप्रवृत्तां नीलकंठीं इव तन्वीं तां न ददर्श॥ अव्यक्त रेखां चंद्ररेखामिव पांसुप्रदिग्धां हेम रेखां इव क्षतप्ररूढां बाणरेखामिव वायुप्रभिन्नां मेघरेखामिव स राम पत्नीं न ददर्श॥

वदतां वरस्य मनुजेश्वरस्य रामस्य पत्नीं अचिरस्य अपश्यन् प्लवंगमः दुःखाभिहितः चिरस्य मंद इव बभूव॥

इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे आदिकाव्ये वाल्मीकीये चतुर्विंशत् सहस्रिकायां संहितायाम्श्रीमत्सुंदरकांडे पंचमस्सर्गः ॥ समाप्तः ॥

॥ ओम् तत् सत्॥

************

||ఓమ్ తత్ సత్||
సుందరకాండ.
అథ పంచమ స్సర్గః

స|| తతః సీతాన్వేషణపరః సః ధీమాన్ మధ్యం గతం అంశుమంతం ఉద్యమంతం మహత్ జ్యోత్స్నావితానమ్ దివి భానుమంతం గోష్ఠే భ్రమంతం వృషమివ దదర్శ|| అథ లోకస్య పాపాని వినాశయన్తం మహోదద్ధిం సమేఘయంతం చ సర్వాణి భూతాని విరాజయన్తం తం అభియాన్తం శీతాంశుం దదర్శ||

యథా భువి పృథివ్యాం మధ్యే మందరస్థా లక్ష్మీః భాతి యథా ప్రదోషేషు సాగరస్థా తోయః భాతి , యథా పుష్కరస్థా తోయేషు ప్రకాశయతే తథైవ సా చారునిశాకతస్థా శీతాంశుం దదర్శ|| యథా రాజతపంజరస్థాః హంసః యథా మందరకన్దరస్థః సింహః యథా గర్విత కుంజరస్థః వీరః తథా అంబరస్థః భగవాన్ చంద్రః అపి భభ్రాజ || పరిపూర్ణ శృంగః చంద్రః తీక్ష్ణశృంగః స్థితః కకుద్మానివ, శ్వేతః ఉచ్చశృంగః మహాచలః ఇవ జామ్బూనద బద్ధశృంగః హస్తి ఇవభగవాన్ చన్ద్రః రరాజ||

తథైవ వినష్ట శీతాంబు తుషారపంకః ఇవ మహాగ్రహాగ్రాహ వినష్ట పంకః ఇవ ప్రకాశ లక్ష్మ్యాశ్రయ నిర్మలాంకః శశాంకః భగవాన్ చంద్రః రరాజ|| శిలాతలం ప్రాప్య యథా మృగేన్ద్రః మహారణం ప్రాప్య యథా గజేన్ద్రః రాజ్యం సమాసాద్య యథా నరేణ్ద్రః తథా ప్రకాశః చంద్రః రరాజ|| యదా భగవాన్ ప్రదోషః స్వర్గప్రకాశః తదా చంద్రోదయ ప్రకాశాత్ (తిమిర) దోషః నష్టః ప్రవృత్త రక్షః పిశితాశదోషః రామాభిరామేరితి చిత్త దోషః (భవతి)||

తంత్రీ స్వనాః కర్ణసుఖాః ప్రవృత్తాః | సువృతాః నార్యః పతిభిః స్వపన్తి| నక్తం చరాః అత్యత్భుత రౌద్రవృత్తాః అపి విహర్తుం ప్రవృత్తాః|| ధీమాన్ వీరః హనుమాన్ సః శ్రియా సమాకులాని కులాని మత్తప్రమత్తాని చ రథాశ్వభద్రాసన సంకులాని అపి దదర్శ|| తే రాక్షసాః పరస్పరం అధికం అక్షిపన్తి | పీనాన్ భుజాన్ చ అధికం క్షిపన్తి | మత్తప్రలాపాన్ అధి విక్షిపన్తి | మత్తాని అన్యోన్యం అధిక్షిపన్తి చ|| తే రాక్షసాః వక్షాంసి విక్షిపన్తి కాన్తాసు గాత్రాణి విక్షిపన్తి చ | రక్షాంసి దృఢాని చాపాని విక్షిపన్తి | చిత్రాణి రూపాణి విక్షిపన్తి చ||

సమాలభంత్యః కాన్తాః చ తత్ర అపరాః పునః స్వపన్త్యః| తే సురూప వక్త్రాః చ| తథా హసంత్యః క్రుద్ధాః చ|| అపరాః వినిఃశ్వసంత్యః|| తథా నదద్భిః సుపూజితైః మహగజైః చ , హ్రదో నిఃశ్వ్రసద్భిః భుజంగైరివ వినిఃశ్ర్వసద్భిః వీరైః చ రరాజ||

తస్యామ్ పురీమ్ జగతః ప్రధానాన్ బుద్ధిప్రధానాన్ రుచిరాభిదానాన్ సంశ్రద్ధధానాన్ నానా విధానాన్ రుచిరాభిధానాన్ యాతుధానాన్ దదర్శ|| సః సురూపాన్ నానాగుణాన్ ఆత్మగుణానురూపాం విద్యోతమానాన్ తాన్ దృష్ట్వా సః ననంద | తదా కశ్చిత్ విరూపాన్ అనురూపాన్ చ దదర్శ || తతః తత్ర వరార్హాః విశుద్ధభావాః మహానుభావాః ప్రియేషు పానేషు చ దదర్శ| తేషాం తారా ఇవ సక్తభావాః సుప్రభావాః స్త్రియః దదర్శ|| ఉపగూఢాః శ్రియా జ్వలంతీః త్రపయా , తథైవ నిశీథకాలే రమణోపగూఢాః కాశ్చిత్ కుసుమోపగూఢాః ప్రమదోపగూఢః విహంగాః యథా స్త్రియః దదర్శ|| ధీమాన్ హనుమాన్ హర్మ్యతలోపవిష్టాః ప్రియాంగేషు సుఖోపవిష్టాః ప్రియాః మదనాభివిష్టాః అన్యాః భర్తుః ధర్మపరాః నివిష్టాః దదర్శ|| అపావృతాః కాంచనరాజివర్ణాః పరార్థ్యాః తపనీయవర్ణాః పునశ్చ కాశ్చిత్ కాన్తప్రహీణాః శశలక్ష్మవర్ణాః కాశ్చిత్ రుచిరాంగ వర్ణాః (దదర్శ)|| హరిప్రవీరః తతః గృహేషు ప్రియాన్ ప్రాప్య మనోభిరామాః సుప్రీతియుక్తాః ప్రసమీక్ష్యరామాః పరమాభిరామాః హృష్టాః సః దదర్శ ||చంద్రప్రకాశాః వక్త్రమాలాశ్ఛ వక్రాక్షిపక్ష్మాశ్చసునేత్రమాలాః శతహ్రదానామ్ చారుమాలాః విభూషణానామ్ మాలాః చ ||

పరంతు రాజకులే ప్రజాతామ్ పరమాభిజాతామ్ సాధు జాతాం ప్రఫుల్లాం లతాం ఇవ తన్వీం పథి స్థితే సీతాం న దదర్శ|| సనాతనే వర్త్మని సన్నివిష్టాం రామేక్షణాం శ్రీమత్ భర్తుః మనః మదనాభివిష్టాం వరాభ్యః స్త్రీభ్యశ్చ అనుప్రవిష్టాం విశిష్టాం తాం న దదర్శ|| ఉష్ణార్దితాం సానుసృతాస్రకంఠీం పురా వరార్హోత్తమ నిష్కకంఠీం సుజాత పక్ష్మాం అభిరక్త కంఠీం వనే అప్రవృత్తాం నీలకంఠీం ఇవ తన్వీం తాం న దదర్శ|| అవ్యక్త రేఖాం చంద్రరేఖామివ పాంసుప్రదిగ్ధాం హేమ రేఖాం ఇవ క్షతప్రరూఢాం బాణరేఖామివ వాయుప్రభిన్నాం మేఘరేఖామివ స రామ పత్నీం న దదర్శ||

వదతాం వరస్య మనుజేశ్వరస్య రామస్య పత్నీం అచిరస్య అపశ్యన్ ప్లవంగమః దుఃఖాభిహితః చిరస్య మంద ఇవ బభూవ||

ఇత్యార్షే శ్రీమద్రామాయణే ఆదికావ్యే వాల్మీకీయే చతుర్వింశత్ సహస్రికాయాం సంహితాయామ్శ్రీమత్సుందరకాండే పంచమస్సర్గః || సమాప్తః ||

|| ఓమ్ తత్ సత్||
||

|| Om tat sat ||